Nguồn: Straight Dope
Chào anh Cecil,
Chắc không cần phải nói ai cũng biết rằng người châu Âu vẫn còn ăn lông ở lỗ khi người Ả-rập, dưới sự thống trị của đạo Hồi, đã có rất nhiều những phát minh vĩ đại. Thế thì tại sao người Tây Âu lại có thể thống trị cả thế giới vậy? Tất nhiên là công nghệ phát triển vượt bậc là nguyên nhân chủ yếu rồi, nhưng em muốn hỏi là tại sao chỉ chúng ta mới có sự phát triển vượt bậc đó, mà không phải là các dân tộc khác? Em không có ý phân biệt chủng tộc, mà chỉ hỏi về các yếu tố khách quan thôi nhé.
Em cũng muốn cảm ơn Internet đã mang ánh sáng tri thức (bác sĩ Cecil) đến đây, vì em không thể theo dõi tờ báo của anh ở bên này Đại Tây Dương được. -- P. H. Armbeck, Thụy Điển
Chào Armbeck,
Internet đúng là tiện thật, nhưng tôi quen sử dụng báo giấy gấp lại mang đi hơn. Còn về lý do phương Tây thống trị thế giới, chắc cậu không muốn gây mất đoàn kết, nhưng tôi thì chỉ có sao nói vậy thôi. Chúng ta sẽ cùng phân tích một số giải thuyết phổ biến sau:
1. Người da trắng thông minh hơn người dân tộc khác:
Có thể lắm, nhưng ta hãy thử xét đến một số người da trắng (hoặc hơi trắng) sau:
* George Steinbrenner (hay lãnh đạo các CLB thể thao nói chung).
* Thành viên Đảng Bảo thủ Anh.
* Chủ tịch quốc hội Mỹ.
* Những lập trình viên máy tính nghĩ rằng họ có thể ngăn chặn được thời gian (Ma Trận)
Không thuyết phục lắm phải không? Thử xem một giả thuyết khác nhé:
2. Người da trắng khó chịu hơn người dân tộc khác
Bằng chứng:
* George Steinbrenner, lãnh đạo CLB thể thao, v.v.
...
Không thuyết phục lắm phải không nào?
Còn nghiêm túc mà nói, Tây Âu mạnh nhất vì họ hiếu chiến, có vũ khí hiện đại, và tàn bạo. Lý do mà họ trở nên như vậy? Theo nhà sử học Paul M. Kennedy trong "Sự thăng trầm của các cường quốc" (The Rise and Fall of the Great Powers - 1987), Tây Âu có 3 ưu điểm chính:
1. Đa nguyên chính trị và quân sự. Ngược lại với các đế chế phương Đông, không một quốc gia nào thống trị hoàn toàn châu Âu. Người châu Âu không bao giờ an phận với cuộc sống của mình mà luôn tìm mọi cách để tiêu diệt kẻ thù.
2. Thị trường tự do. Thương nhân kiếm tiền, vua dùng tiền đó để mua vũ khí đạn dược. Họ luôn bị đàn áp bởi giai cấp tướng lĩnh thống trị. Nhưng vì châu Âu là một thể chế đa nguyên nên những nhà buôn đó có thể dễ dàng chuyển sang nước khác sinh sống và làm giàu cho nước này. Cuối cùng thì ngay cả ông trời con ngu nhất cũng nhận ra lợi ích của tầng lớp này và để họ tự do làm ăn. Thương nhân cũng là tầng lớp sớm nhất hiểu được ích lợi của việc xâm chiếm thuộc địa.
3. Tự do trí tuệ. Là một hệ quả khác của chủ nghĩa đa nguyên, các nhà khoa học được phép tự do (trong chừng mực) tìm hiểu các lĩnh vực khoa học nghệ thuật, điều này cũng góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. Một số nhà khoa học vì tự do quá trớn thậm chí đã chế tạo cả bom nguyên tử nữa.
Nhưng chúng ta vẫn chưa tới được tâm của vấn đề. Tại sao châu Âu lại đa nguyên? Ngoài may mắn, địa hình của châu Âu cũng là một nguyên nhân quan trọng. Nhìn vào bản đồ, chúng ta có thể thấy châu Âu được chia thành rất nhiều quốc gia, lại dựa theo phân tích của Kennedy:
1. Khí hậu và địa hình phân bố đều và đa dạng, có nhiều chướng ngại vật tự nhiên như rừng, núi, sông, v.v. tạo nên các khu vực phòng thủ vững chắc, nhưng không bao giờ là bất khả xâm phạm. Vì thế nên ngai vàng của các hoàng gia châu Âu cũng rất dễ bị lung lay.
2. Các tài nguyên thiên nhiên chiến lược được phân bố khá đồng đều, không một quốc gia nào có độc quyền sản xuất vũ khí.
3. Châu Âu có lịch sử hàng nghìn năm bị xâm lược bởi hơn 1500 dân tộc khác, và những dân tộc này không thể chung sống hòa thuận hay thậm chí còn căm ghét lẫn nhau. Mục tiêu chính của mỗi nước là đánh bại được hàng xóm của mình. Và hậu quả của chính sách này là họ có đủ sức mạnh để thống trị cả thế giới.
Phản hồi từ bệnh nhânNày Cecil, sao cậu không nói gì về đoạn "ai cũng biết rằng người châu Âu vẫn còn ăn lông ở lỗ khi người Arab, dưới sự thống trị của đạo Hồi, đã có rất nhiều những phát minh vĩ đại" thế hả? Đạo Hồi không phát triển cho đến tận những năm 600, rất lâu sau các đế chế Hy Lạp và La Mã (La Mã thì không lâu lắm). Đúng là thời Trung Cổ không phải là điểm sáng của nền văn minh phương Tây thật, nhưng chúng ta cũng không thể bị coi là "ăn lông ở lỗ" như Armbeck nói (hay viết). Còn về nền khoa học kỹ thuật của người Hồi giáo, rất nhiều phát minh của họ cũng đều dựa vào nghiên cứu của người Hy Lạp và La Mã đấy thôi. - Arnold Wright Blan, Sugar Hill, Georgia (cùng với nhiều người khác)Này Cecil,
Về thuyết châu Âu thống trị, ông bạn nên đọc thêm về quyển "Súng đạn, bệnh dịch và gươm đao" (Guns, Germs and Steel) của giáo sư Jared Diamond. Lý luận của Kennedy về vấn đề này không được chính xác lắm:1. "Đa nguyên chính trị và quân sự". Ở phương Đông ngoài Trung Quốc ra còn có Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam, v.v. và các châu lục khác (châu Phi chẳng hạn) cũng có trình độ phát triển ngang nhau đấy thôi.
2. "Tự do trí tuệ". Lúc nào thế? Các nước Trung Đông có tư tưởng mở hơn châu Âu rất nhiều trong hầu hết các giai đoạn lịch sử, và người Trung Quốc phát minh ra tất cả mọi thứ. Sao lại thế?
3. "Khí hậu và địa hình phân bố đều và đa dạng"? So với cái gì? Châu Phi? Mỹ?
Nói chung suy luận của Kennedy chỉ đáng làm bàn đạp (theo nghĩa đen) cho Adam Smith hơn là một học thuyết lịch sử đáng học hỏi. - Tom cay cú, qua InternetCecil trả lời:
Cảm ơn nhé, Arnold, Armbeck sai hoàn toàn, còn cậu thì đúng hoàn toàn.
Tom: cậu chưa hiểu ý của ông Diamond rồi. Kennedy và ông ta nói về một vấn đề nhưng ở hai mặt khác nhau của nó. Diamond giải thích lý do người châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ thống trị thế giới, ông nghiên cứu lịch sử của họ từ thời tiền sử đến năm 1500 sau công nguyên. Còn Kennedy thì chỉ nói về châu Âu, và từ năm 1500 trở về sau. Câu trả lời của họ có nhiều ý giống nhau (như cả hai đều nhắc đến yếu tố môi trường), và họ cũng đồng ý với nhau về các giả thuyết liên quan đến châu Âu.
Diamond cho rằng châu Mỹ, Úc, Trung Nam Phi và các khu vực ngoài lục địa Âu Á thiếu một số yếu tố quan trọng sau:
1. Có ít các loài động thực vật thích hợp cho việc nuôi trồng, phát triển kinh tế (như lừa, ngựa).
2. Cách biệt địa lý, không thuận lợi cho việc trao đổi kiến thức/hàng hoá giữa các vùng.
3. Dân số ít, vì thế nên cũng có ít nhà khoa học, ít có hiện tượng cạnh tranh giữa các nước, v.v.
Còn nữa, vì không được tiếp xúc với các loài động vật nuôi, nên họ cũng không có hệ miễn dịch với rất nhiều căn bệnh nguy hiểm bắt nguồn từ chúng. Hậu quả là họ bị tàn phá nặng nề vì những bệnh dịch này sau khi tiếp xúc với người châu Âu. Kết quả sau cùng: người Âu Á thống trị, các dân tộc khác bị trị.
Về giả thuyết của Kennedy: cậu nên đọc kỹ quyển sách của ông ta trước đã.
1. Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất ở phương Đông, nhưng chắc chắn là quốc gia mạnh nhất. Nhật Bản cũng là một nước mạnh, nhưng họ lại chọn cách tự cô lập chính mình. Ngược lại, không có quốc gia nào thống trị hoàn toàn châu Âu, và họ cũng không thể làm giống Nhật Bản được. Đấu tranh là động lực thúc đẩy công nghệ. Trung Nam Phi không có các tài nguyên cần thiết của đại lục Âu Á và cũng không có nhiều mâu thuẫn gay gắt.
2. Trước năm 1500 thì có thể như vậy, nhưng từ 1500 trở đi thì chắc ít người có thể nói là châu Âu không tự do tư tưởng bằng Trung Đông.
3. Địa hình châu Âu phân bố đồng đều và đa dạng, thuận lợi cho việc phát triển kinh tế, nhưng không khác biệt đến nỗi tạo ra các siêu cường trong khu vực. Điều này dẫn đến đa nguyên chính trị, quân sự, thúc đẩy sự phát triển của khoa học công nghệ, và cuối cùng là bá chủ toàn cầu. Diamond cũng đồng ý với luận điểm này: "Khoa học công nghệ phát triển dữ dội nhất ở các khu vực (vd: châu Âu) có địa hình tương đối đa dạng, không quá cao hay quá thấp".
Chắc cậu không tin vào thuyết đa nguyên của Adam Smith, Tom ạ; nhưng không phải vô tình mà có rất nhiều người đồng ý với ông ta đâu.
-- Cecil Adams, ngày 20-06-1997
